دو ماهنامه سلامت کار ایران
سال یازدهم شماره 5 (آذر و دی 1393)

پروانه کار یک سیستم مجوز کتبی برای کنترل خطرات فعالیتهای بالقوه خطرناک است. اگر چه این سیستم به منظور تامین ایمنی و هماهنگی در بین فعالیتهای کاری مختلف برای اجتناب از تناقض به کار می رود، ولی خود مستعد خطای انسانی است. هدف از این مطالعه ارزیابی کمی احتمال خطاهای انسانی در وظایف شغلی فرایند صدور پروانه کار در یک صنعت پتروشیمی بود.
در این مطالعه توصیفی مقطعی، ابتدا وظایف شغلی فرایند صدور پروانه کار با استفاده از روش واکاوی سلسله مراتبی (HTA) مورد واکاوی قرار گرفت. سپس عوامل موثر بر خطاهای انسانی در هر کدام از وظایف شغلی شناسایی شدند و با استفاده از آنها احتمال سبک های رفتاری مهارت بنیان (S.B)، قانون بنیان (R.B) و دانش بنیان (K.B) تعیین گردید. در نهایت با استفاده از روش رویکرد مهندسی احتمال خطاهای انسانی برآورد گردید.
بیشترین و کمترین میزان احتمال خطای انسانی در بین وظایف شغلی صدور پروانه کار به ترتیب مربوط به وظیفه شغلی آزمایش گازهای قابل اشتعال (با احتمال 38%) وآزمایش گازهای سمی و تست اکسیژن (با احتمال 4/49%) بود. در بین سبک های رفتاری نیز بیشترین و کمترین احتمال به ترتیب مربوط به سبک رفتاری مبتنی بر دانش (با احتمال 60%) و سبک رفتاری مبتنی بر مهارت (با احتمال 7/14%) بود. در مجموع میانگین احتمال خطاهای انسانی در وظایف شغلی صدور پروانه کار 0/1465 برآورد شد.
روش رویکرد مهندسی می تواند به عنوان یک روش کاربردی در ارزیابی احتمال خطاهای انسانی در فرایندهای کاری موثر مورد استفاده متخصصین ایمنی و فاکتورهای انسانی قرار گیرد.

کادمیوم یکی از آلاینده های مهم صنعتی بوده و می تواند بر روی کلیه و دستگاه تنفسی اثرات زیان آوری اعمال نماید. این فلز به عنوان یک عامل سرطانزا در انسان طبقه بندی شده است. پایش بیولوژیکی و اندازه گیری کادمیوم در نمونه های ادرار، خون، مو و ناخن به ارزیابی دوز داخلی این فلز و سنجش دقیق مواجهه ناشی از منابع و راه های تماس مختلف کمک می نماید. به دلیل غلظت بسیار پایین ترکیبات در نمونه های بیولوژیکی و وجود عوامل مداخله کننده در این نمونه ها، روش های مناسب و معتبر آماده سازی نمونه به منظور تغلیظ و تخلیص آنها ضروری به نظر می رسد. هدف از این مطالعه استفاده از استخراج فاز جامد توسط جاذب XAD-4 جهت تغلیظ و تخلیص نمونه های مو و ناخن کارگران شاغل در یک صنعت فلزی در شهر زنجان به منظور تعیین مقدار کادمیوم می باشد.
در این مطالعه فرایند استخراج کادمیوم توسط ستون های پر شده با جاذب XAD-4 جهت آماده سازی، تغلیظ و تخلیص نمونه های بیولوژیکی استفاده گردید. در این راستا متغیرهای موثر بر روش مذکور بهینه سازی شده و دقت، صحت و تکرار پذیری روز به روز و در طول یک روز آن با استفاده از نمونه هایی با غلظت پایین، متوسط و بالای فلز مورد نظر تایید گردید. پس از استخراج فلز کادمیوم از نمونه های واقعی مربوط به کارگران، تعیین غلظت این فلز توسط روش ولتامتری انجام شد.
طی انجام این مطالعه، فاکتورهای موثر بر روش استخراج با استفاده از فاز جامد بهینه سازی شده و مقادیر مطلوب با کارایی بالا بدست آمد. به دنبال بهینه سازی روش استخراج، کادمیوم با راندمان بیشتر از 92 درصد از روی جاذب XAD-4 بازیافت گردید. غلظت کادمیوم در نمونه های مو و ناخن به ترتیب 98/25 و 186/82میکروگرم بر گرم بدست آمد که بالاتر از ماکزیمم مقدار توصیه شده توسط سازمان جهانی بهداشت (10میکروگرم بر گرم) می باشد.
استخراج فاز جامد توسط رزین XAD-4 روشی مناسب و ساده برای آماده سازی نمونه های بیولوژیکی بوده و با توجه به غلظت پایین آنالیت و وجود عوامل مداخله کننده ی موجود در این گونه نمونه ها (بویژه مو و ناخن)، می تواند در تخلیص و تغلیظ آنها موثر واقع گردد. در این مطالعه کاربرد روش مذکور در ارزیابی های شغلی و پایش بیولوژیک مورد تایید قرار گرفت.

نیروگاه ها از مهمترین زیرساخت های توسعه ی اقتصادی محسوب می شوند که با پیشرفت های فنی و پیچیده شدن تکنولوژی، در معرض خطرات و حوادث متعدد قرار می گیرند. ارائه راهکاری که با وجود عدم اطمینان ها، ابهامات و با ترکیب اطلاعات، بتواند خطرات را مورد شناسایی، ارزیابی و رتبه بندی قرار دهد، در کنترل و کاهش حوادث شغلی موثر می باشد. این مطالعه با هدف شناسایی و ارزیابی خطرات و تعیین ریسک های ایمنی موثر در یک نیروگاه سیکل ترکیبی انجام شده است. جهت شناسایی خطرات، از مرور مستندات، مصاحبه با متخصصین، برگزاری جلسات طوفان فکری، دانش و تجربه گروهی از کارشناسان مهندسی ایمنی و بهداشت حرفه ای استفاده شد. جهت تجزیه و تحلیل ریسک، ابتدا طبقه بندی و فازی سازی شدت و فرکانس با استفاده از مطالعات پیشین و نظر کارشناسان انجام شد. در نهایت ریسک ها بر اساس درجه باورپذیری در منطق فازی، رتبه بندی گردید.
از 11مورد خطری که در مطالعه حاضر شناسایی شد، انفجار و آتش سوزی توربین گاز و ترکیدگی لوله های بخار تحت فشار با درجه باور پذیری 0/56، رتبه اول و سقوط در تانک ها، مخازن و کانال ها با میزان باور پذیری21/0در رتبه دوم قرار گرفتند.
تاکنون ابزارها و تکنیک های معدودی در زمینه های ارزیابی خطرات در نیروگاه ها ارائه شده است. در این مطالعه با وجود استفاده از متغیرهای ذهنی، کیفی وکلامی، ولی برای سنجش این متغیرها از شیوه های قطعی و اعداد ریاضی استفاده گردید. لذا مطالعه حاضر حائز اهمیت بوده و می تواند رویکردی مناسب و دقیق جهت رفع کمبودهای تکنیکی در این بخش می باشد.

در سرتاسر جهان خصوصا در کشورهای صنعتی حمل و نقل مواد خطرناک یک روند افزایشی را نشان می دهد، همراه با افزایش حمل و نقل مواد خطرناک نگرانی عمومی در ارتباط با این مسئله خصوصا در ارتباط با حمل و نقل جاده ای و ریلی به علت عبور از مکانهای پرجمعیت و محصور افزایش یافته است. در این پژوهش ما بر آن هستیم تا با بررسی 656 حادثه حمل و نقل جاده ای مواد خطرناک که بین سال های 1387 تا1391در ایران رخ داده اند، به تعیین علل وقوع حوادث و ارائه پیشنهادات لازم جهت بهبود وضع موجود، بپردازیم.
در این مطالعه پس از تعیین علل وقوع حوادث، فراوانی حوادث، ویژگی های مکانی، نوع مواد درگیر در حوادث، توزیع ریسکهای ناشی از حوادث، فراوانی حوادث، جمعیت متاثر از حوادث حمل و نقل جاده ای مواد خطرناک، ریسک اجتماعی مربوط به این حوادث و توزیع عناصر زیست محیطی متاثر از حوادث مورد بررسی قرار گرفت.
بر طبق آنالیز صورت گرفته، علت 60/67% از حوادث، مربوط به فاکتورهای انسانی بود، مجموعه بعدی از علل حوادث، شامل وسیله نقلیه (%17/83)، در پی آن فاکتورهای محیطی (11/44%) و در نهایت بسته بندی و بارگیری مواد خطرناک (10/06%) بودند.
مطالعه صورت گرفته نشان داد که فراوانی حوادث در این سالها به طور قابل توجهی افزایش یافته است و نیاز به بهبود اقدامات ایمنی در این زمینه بیش از پیش احساس می شود. کلید واژه ها: حمل و نقل مواد خطرناک، حوادث جاده ای، آنالیز درخت رویداد.

خطر ابتلا به اختلالات اسکلتی _عضلانی در استفاده کنندگان از رایانه نسبت به سایر مشاغل بالاست. شیوع علایم اختلالات اسکلتی_عضلانی در کاربران رایانه 50 درصد است. هدف این مطالعه تعیین شیوع علائم اختلالات اسکلتی – عضلانی و عوامل پیش بینی کننده رعایت پوسچر صحیح کار با رایانه براساس مدل مراحل تغییر در کارمندان کاربر رایانه دانشگاه علوم پزشکی تهران است.
در این مطالعه توصیفی – تحلیلی 176 نفر از کارکنان کاربر رایانه به روش تصادفی انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه استاندارد نوردیک جهت تعیین میزان شیوع علائم اختلالات اسکلتی-عضلانی و پرسشنامه محقق ساخته جهت بررسی عوامل پیش بینی کننده رعایت پوسچر صحیح براساس مدل مراحل تغییر بود که اعتبار آن از طریق آزمون محتوا و پایایی آن از طریق آزمون مجدد کسب شد. داده ها با استفاده از آزمون های توصیفی (تعداد، درصد، میانگین، انحراف معیار) و تحلیلی(ضریب همبستگی پیرسون) تجزیه و تحلیل شد.
3/90 درصد از افراد مورد بررسی پوسچر صحیح کار با رایانه را رعایت نمی کردند. شیوع علائم اختلالات اسکلتی-عضلانی به ترتیب در نواحی گردن 7/59 درصد، شانه 42 درصد، کمر5/41 درصد و پشت 2/39 درصد بودو وضعیت کارکنان مورد بررسی از نظر سازه های مدل مراحل تغییر (مرحله تغییر، منافع و موانع درک شده، خودکار آمدی، فرآیند تغییر) متوسط بود.
شیوع علائم اختلالات اسکلتی-عضلانی در افراد مورد مطالعه به ویژه در ناحیه گردن، شانه و کمر بالاست واجرای برنامه های مداخله ای در محیط کار ضروری به نظر می رسد.

سقوط از سطوح کار در ارتفاع غالبا به عنوان یکی از علل اصلی حوادث شغلی منجر به فوت در صنعت ساخت و ساز است. پیشگیری از این نوع حوادث نه تنها برای کارگران و کارفرمایان، بلکه برای متخصصان بخش سلامت، ایمنی و بهداشت و بیمه شرکت ها نیز موضوعی جذاب تلقی می شود. از این رو هدف این مطالعه، شناسایی و رتبه بندی عوامل این خطر به منظور فراهم آوردن زمینه پیشگیری از وقوع آن در پروژه های بزرگ ساختمانی می باشد.
در ابتدا عوامل اصلی خطر سقوط از ارتفاع شناسایی شده و برای هر عامل درخت خطای مجزایی ترسیم گردید. سپس با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی (Fuzzy Analytical Hierarchy Process) و آنالیز درخت خطای فازی (Fuzzy Fault Tree Analysis) عوامل وزن دهی و در نهایت رتبه بندی شدند.
در صنعت بلند مرتبه سازی، عوامل شخصی بالاترین ضریب اهمیت را به خود اختصاص داد و با توجه به نتایج تحلیل سلسله مراتبی، عوامل بی احتیاطی و سطح هوشیاری پایین، رفتارهای نا ایمن و نظارت ضعیف بر ایمنی به عنوان مهم ترین عوامل اصلی خطر سقوط از ارتفاع شناخته شدند.
با مقایسه نتایج با تحقیقات پیشین و صحت سنجی مدل به وسیله پرسش از گروه ارزیابی، مشخص شد که روش پیشنهادی قابل اعتماد و کاراست. نظر به اینکه مهم ترین ریسک در کارگاه های ساختمانی سقوط از ارتفاع می باشد، لذا مدیران ایمنی پروژه های بلند مرتبه می توانند ضمن استفاده از این روش، از عوامل مهم شناسایی شده به منظور ارزیابی ایمنی و کاستن از خطر سقوط در این دسته از پروژه ها استفاده نمایند.

مواجهه با صدا دارای اثرات غیر مستقیمی مثل کاهش عملکرد و بهره وری کاری و افزایش ریسک بروز خطاهای انسانی می باشد. بانک ها به عنوان محیط ارائه خدمات مالی که مستلزم انجام فعالیت ذهنی توسط کارکنان شاغل می باشد، تحت تاثیر منابع مختلف آلودگی صدا قرار دارند که می تواند از جنبه های آسایشی بر کارکنان آن تاثیرات منفی داشته باشد. این مطالعه با هدف ارزیابی صدا در محیط های بانک و تاثیر آن بر احساس خستگی کارکنان بانک انجام شد.
تراز معادل فشار صوت در طول روز در داخل و خارج 20 شعبه از انواع بانک های دولتی شهر همدان با استفاده از دستگاه صداسنج مدل 1358-TES اندازه گیری گردید. پرسشنامه استانداردی با ضریب پایایی 0/8 جهت تعیین میزان احساس خستگی بین 167 نفر از کارکنان توزیع و تکمیل گردید. پرسشنامه حاوی30 سوال که پوشش دهنده سه معیار شامل خواب آلودگی یا گیجی، ناتوانی در تمرکز و شکایت از ناراحتی جسمی بود. همچنین میزان حساسیت به صدا با استفاده از مقیاس استاندارد 100 امتیازی آزار صوتی NAS که در مطالعات مختلف به کار گرفته شده است در بین کارکنان تعیین گردید. داده های مطالعه با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تحلیل قرار گرفت.
نتایج نشان داد در بین کارکنان نمره شاخص خواب آلودگی یا گیجی برابر 6/8±17/48، شاخص ناتوانی در تمرکز 4/3±19/02، شاخص ناراحتی جسمی 7/47±15/19 و در نهایت شاخص کل احساس خستگی 15±61/51 می باشد. علاو براین تراز معادل صدا در داخل بانک (dB(A 3/7±62 و در خارج بانک (dB(A 1/8±64/7 بود. آزمون آماری نشان داد که میزان احساس خستگی در کارکنان در سطوح مختلف مواجهه با صدا اختلاف معنی داری دارد(0/001= Pvalue). همچنین نتایج بر مبنای ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که بین میزان حساسیت به صدا با احساس خستگی ارتباط معنی داری وجود دارد(P value =0.0 01، r =0.406).
در این مطالعه آلودگی صدا در بانک ها یکی از عوامل ایجاد احساس خستگی در کارکنان بانک تشخیص داده شد و معیار اختلال در تمرکز بیشترین نمره خستگی را به خود اختصاص داد که نشان دهنده تاثیر منفی بر عملکرد کارکنان است. در این راستا بهینه سازی شرایط آکوستیکی در بانک ها و اقدامات مدیریتی از جمله افزایش آگاهی و اطلاع رسانی اثرات آلودگی صدا به کارکنان، مشتریان و جامعه بسیار ضروری به نظر می رسد.

رضایت شغلی پزشکان نه تنها نقش مهمی در رضایت فردی پزشکان دارد بلکه در کیفیت خدمات ارائه شده توسط آنان نیز موثر می باشد. رضایت شغلی در حرفه پزشکی یک مقوله چند بعدی بوده و از آنجا که پزشکان عمومی بیش از 40% شاغلین حرفه ای بخش سلامت در کشور را تشکیل می دهند، در این مطالعه به رضایت شغلی ایشان براساس خصوصیات مختلف شغلی و دموگرافیک پرداخته شده است.
مطالعه به روش مقطعی طبقه بندی شده با 661 نمونه صورت گرفت. پرسشنامه شامل 12 پرسش دموگرافیک و74 پرسش مربوط به رضایت شغلی در 14 حوزه بود. پرسشنامه خود ایفا در سه سمینار پزشکان عمومی در سال 91 توزیع گردید. پایائی و روائی پرسشنامه در یک مطالعه پایلوت پیش از جمع آوری داده ها ارزیابی شد (آلفای کرونباخ=0.94) از پزشکان مورد مطالعه 47.5% خانم بوده و51% در بخش خصوصی کار می کردند. میزان رضایت در حد بالا از شغل در 47.8 % از پزشکان گزارش شد. پزشکان 35 ساله وبالاتر، با تعداد بیمار کمتر از 30 نفر در هر روز و ساعات کاری کمتر از 44 ساعت در هفته رضایت شغلی بالاتری داشتند. (سطح معناداری <0.001) پزشکان عمومی مسن تر، دارای تجربه کاری بیشتر و کسانی که در بخش خصوصی کار می کنند دارای رضایت شغلی بیشتری هستند. به علاوه رضایت شغلی با افزایش تعداد ساعات کاری در هفته و افزایش تعداد بیماران در روز کاهش می یابد.

ن پایین (LBW) ، . مطالعه جمعیت زنان باردار شاغل، عوارض مختلفی ناشی از نوع شغل از جمله کم وزنی نوزاد را نشان میدهد. در این مطالعه بر ان شدیم ارتباط ن پایین با نیازمندی های شغلی و کنترل شغلی را بررسی کنیم.
این مطالعه به صورت مقطعی در یکی از مراکز تخصصی بیماری های زنان و زایمان در شهر تهران انجام شد و 197 مادر باردار شاغل وارد مطالعه شدند. پرسشنامه ها به روش مصاحبه مستقیم توسط یک کارشناس مامایی بیمارستان تکمیل شد. میزان تقاضای روانی اجتماعی و کنترل شغلی توسط سوالات بر گرفته از پرسشنامه محتوای شغلی JCQ (به ترتیب با نه و پنج سوال) مورد ارزیابی قرار گرفت.
میانگین نمره کنترل شغلی و تقاضای شغلی در ن پایین به ترتیب41/6و38/74 می باشد. نتایج آنالیز رگرسیون که پس از تعدیل عوامل مخدوش کننده به دست امده نشان می دهد که ن پایین در مادران با تقاضای شغلی بالاتر نسبت به تقاضای شغلی پایین و در مادران با کنترل شغلی پایین نسبت به کنترل شغلی بالاتر به ترتیب با OR=2/97 و OR=2/85، بیشتر است.
در مطالعه ی انجام شده هرچه تقاضای شغلی بالاتر و کنترل شغلی پایین تر باشد،احتمال تولد نوزاد با وزن پایین بیشتر خواهد بود.

آسیب های ناشی از وسایل تیز و برنده یک خطر شغلی مهم برای کارکنان بهداشتی درمانی هستند. این مطالعه با هدف تعیین وسیله، موقعیت، زمان منجر به آسیب و اقدامات انجام شده پس از آسیب در کارکنان بهداشتی درمانی ایران انجام شد.
در این مطالعه ی مرور سیستماتیک و متاآنالیز، از موتورهای جستجوی Magiran، Sid، Medlib، Iran Medex، Google Scholar، ISI web of knowledge، Scopus، Pubmed.com استفاده شد. کلیدواژه های آسیب ناشی از سرسوزن، وسایل تیز و برنده و نیدل استیک در بازه زمانی سال های 2000 تا 2013 مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت 29 مقاله مناسب به مرحله متاآنالیز وارد شدند.
در بین وسایل آسیب رسان برای کارکنان بهداشتی درمانی به ترتیب سرسوزن 58%(فاصله اطمینان 95%: 65-51%) و آنژیوکت 21%(فاصله اطمینان 95%: 25-18%) بیشترین وسایل بودند. در بین اقدامات منجر به آسیب در پوش گذاری مجدد 26%(فاصله اطمینان 95%: 32-21%) و تزریقات 24%(فاصله اطمینان 95%: 31-17%) آسیب بیشتری برای کارکنان به دنبال داشتند. ضد عفونی کردن محل آسیب 55%(فاصله اطمینان 95%: 64-45%) و شستشوی محل با آب 43%(فاصله اطمینان 95%: 66-21%) در کارکنان، بیشترین اقدامات انجام شده پس از آسیب بودند. بیشترین زمان منجر به آسیب شیفت صبح 49%(فاصله اطمینان 95%: 55-43%) بود.
تنها یک وسیله یا موقعیت منجر به آسیب نمی شود، بلکه هریک به نوبه خود باعث آسیب می شوند. برخی از این عوامل یا موقعیت ها درصد بیشتری را به خود اختصاص داده اند که در اولویت، به منظور اصلاح سریع تر قرار می گیرند.